Program tanımları
UYGULAMALI ETİKTE İKİNCİ EĞİTİM TEZSİZ YÜKSEK LİSANS PROGRAMI
Programın Amacı
Bugün etik neden gereklidir? Neden önemlidir? 21. yüzyılda artık 20. yüzyıl etiğinin yeterli olamayacağı söylenebilir. Akademisyenler, hekimler, mühendisler, hukukçular, öğretmenler, iş dünyasında, medyada, kamu sektöründe çalışanlar her gün etik sorunlarla karşı karşıya kalıyorlar. Teknolojinin, iş dünyasının medyanın yaşamı belirleme gücü günden güne küreselleşiyor. Bu alanlarda çalışanların aldıkları kararlar toplumu yönlendiriyor, biçimlendiriyor. İyi kararların milyonlarca insanı olumlu yönde etkileyebildiğini, kötü kararlarınsa geleceğimizi tehdit ettiğini görüyoruz. Durum böyleyken ve etik düşünme biçimi olumsuzluklara karşı önemli bir çare olabilecekken, meslek etiği, iş etiği, kısaca uygulamal ı etik ne yaz ık ki bugün meslek öğreniminin ayrılmaz bir parçası durumuna gelememiştir.
ODTÜ Felsefe Bölümünün Uygulamalı Etik Tezsiz Yüksek Lisans Programı bu açığı kapatmak amacıyla tasarlanmıştır. Bu programda temel yöntem çözümleyici (analitik) ve kavramsal etik çalışmaların, kamu alanında ve iş yaşamında ortaya çıkan sorunlara, etik tartışma gerektiren vakalara uygulanması olacaktır. Uygulamalı Etik Tezsiz Yüksek Lisans Programımız her alandan meslek sahiplerine etik çerçevede karar verme alışkanlığı kazandırmayı ve meslek yaşamlarında ortaya çıkan etik sorunlara karşı duyarlı olmalarını sağlamayı amaçlamaktadır.
Programın Tanımı
Program özellikle kamuda ve özel kesimde tüm alanlarda çalışanlara yönelik olarak tasarlanmıştır.
Programa kay ıt yaptıran öğrenci beş zorunlu ders alacaktır. Bu dersler etik bilginin kuramsal, tarihsel ve uygulamaya yönelik yönlerini değerlendirme yetisi kazandırmayı amaçlamaktadır. Öğrenci ayrıca danışmalarının önerileri ve onayı doğrultusunda beş seçmeli ders alacaktır. Dersler tamamlandıktan sonra Bitirme Projesi hazırlanacaktır. Program başarıyla tamamlandığında Tezsiz Yüksek Lisans derecesi (Tezsiz M.A.) verilecektir. Program en çok altı dönemde bitirilmelidir.
Program ın Gerekleri
Program içerisinde al ınması gerekli derslerin listesi aşağıda verilmiştir.
Zorunlu Dersler:
PHIL 581: Uygulamalı Etikte Araştırma Yöntemleri
PHIL 582: Etik ve Değer I: Kuramsal
PHIL 583: Etik ve Değer II: Uygulamalı
PHIL 584: Uslamlama ve İkna Etiği
PHIL 585: Etik ve Karar Verme
PHIL 589: Dönem Projesi
Seçmeli Dersler:
PHIL 586: Etik ve Bilgisayar Teknolojisi
PHIL 587: Söylem Etiği
PHIL 588: Çevre Etiği
PHIL 590: Etik ve Kendini Tan ıma
PHIL 591: Medya Etiği I: Kuramsal
PHIL 592: Medya Etiği II: Uygulamalı (Önkoşul: PHIL 591)
PHIL 593: Medya Etiği III: Örnek Olay Araştırması
PHIL 594: Örgütlenmelerde Etik I: Kuramsal
PHIL 595: Örgütlenmelerde Etik II: Uygulamal ı (Önkoşul: PHIL 594)
PHIL 596: Örgütlenmelerde Etik III: Örnek Olay Ara ştırması
PHIL 597: İş Etiği
Ders Tanımları
Zorunlu Dersler
PHIL 581: Uygulamal ı Etikte Araştırma Yöntemleri (3-0)3
Bu ders bir varsay ımla başlar: Uygulamalı Etikte Araştırma Yöntemleri niteldir ve "kural yaklaşımı"na dayanır. Bu varsayımın nedeni, etikte hem betimleyici hem de buyurucu (normatif) yöntemlerin yetersiz olmasıdır. İlki düşünceleri yasa benzeri genellemelere indirgerken, ikincisi tam bir reçetemsi normlar içeren bir katolog sunar. Üçüncü bir seçenek olarak, kurallar yaklaşımı şunu varsayar: ahlaki davranışın kural-yönetimli düzeyinde, kurallar düşünceleri ve edimleri ikincil duruma düşürmeden etik davranış için biçim sağlarlar. Uygulamalı etiğin her alanı bazı kurallar üstüne uzlaşma alanı olarak düşünülebilir. Bu anlamda, etik kod özgünlüğü yasa benzeri genellemelere değil kurallara taşır. İlk olarak bir "kural" olarak etik kod normatif bir güce sahiptir, yani, kabul edilmi ş davranış biçimlerinin dışına çıktığımızda davranışımızı nasıl "düzeltece ğimizi" söyler. Bu anlamda kural bir seçim yapmanın ölçütüdür. İkinci olarak, bir kuralın genelli ği olmal ıdır. Geniş bir örnekler kümesine uygulanacak kadar basit olmalıdır. Üçüncü olarak, bir kuralın zorunlulu ğu olmal ıdır. Yani, kural uygulandığı taraflarda yükümlülük duygusu uyand ırmalıdır. Öznenin kurallara uymayı yerine getirme ediminin yanı sıra "yükümlülük duygusu" veya "normatif zorunluluğu","etik kod" olarak adlandırılan yapının "kapanması"dan başka bir şey değildir. Belli bir alan için (medya, işletme, çevre gibi) oluşturulan etik kod, o alanın etik gramerinin (ve dolay ısıyla toplumsal etik gramerinin) bir bölümünü olu şturur.
Bu dersin birinci bölümünde, kural kavram ı ve "kural-yönetimli davranış", "normatif güç", "kurucu-düzenleyici kurallar" gibi ili şkili kavramlar tartışılacak ve "Kuralların çözümleyici (a priori) ve deneysel boyutları nelerdir?", "Bir kuralın mantıksal yapısı nedir?", "Kurallar ve gerçekleştirilen eylemler arasındaki ilişkiler nelerdir?" gibi soruların cevapları aranacaktır.
Dersin ikinci kısmında amaç, etik kod ve kural arasındaki bağlantının belirtik kılınması olacaktır. Kurucu-düzenleyici kuralların taksonomisini vermeye çalışan iki yaklaşım (Searle ve Habermas) örnek olarak kullanılacaktır. Öğrencilerden, Örnek Olay Araştırması derslerini (PHIL 593 ve 596) aldıklarında somut durumlar için benzer taksonomiler geliştirmeleri beklenecektir.
Bu ders, içeri ği uygulamalı etik gramerinin kuramsal ya da pratik boyutlarını kapsayan diğer derslerin düzenleyici omurgasını oluşturur.
PHIL 582: Etik ve Değerler: Kuramsal (3-0)3
Bir toplumsal düzenin süreklili ği, toplumsal değerler ya da en azından eylemde bulunmanın ortak ilkeleri üzerinde bir uzlaşım varsayar. Bu durumda felsefi düşünüş sorunu değer inançlarımızın neler olduğu ve bu değerlerin ussal olup olmadığının saptanması olacaktır. Bu giriş dersinin amacı, böyle bir düşünüşün geçmişteki önemli filozofların (Aristotle, Plato, Kant, Mill, Nietzcshe gibi) metinlerinin okunup tartışılarak izlenmesidir. Bu derste, öznelcilik, nesnelcilik, yararcılık, doğaya başvuru, altın kurala başvuru, Kantçılık, egoizm gibi temel etik kuramlar özetlenecek, sınıflandırılıp kategorilere ayrılacaktır. Odak, bu kuramların içerdikleri rasyonellik kriterlerinin açıklığa kavuşturulması ve tanımlanması olacaktır.
PHIL 583: Etik ve Değer II: Uygulamalı (3-0)3 [Önkoşul: PHIL 582]
Ders ilk olarak etik ve ahlaki konular hakk ında günlük yaşamda karşılaşılan değişik tartışmalara değinecektir. Etik ve ahlaki tartışmaları ve anlaşmazlıkları belirlemede edinilen bir takım yeteneklerin geliştirilmesinin ardından öğrencilerin PHIL 582 (Etik ve Değer I: Kuramsal) dersinde öğrendikleri temel etik kuramlar bu ahlaki problemlere uygulanacaktır. Bu amaca yönelik doğum kontrolü, kürtaj, ölüm cezası gibi somut ve öne çıkan çağdaş ahlaki problemler seçilecektir. Öğrencilerden, bu problemler hakkında alternatif çözümler üretmeleri, ve bu konularda dikkatlice düşünüp yazılı argüman geliştirmeleri istenecektir. Temel amaç, öğrenciye bir ahlaki problemi belirlemede gerekli yetenekleri edindirmek ve ahlaki konular üzerine eleştirel ve felsefi düşünceyi tanıtmak olacaktır.
PHIL 584: Uslamlama ve İkna Etiği (3-0)3
Etik ve uslamlama aras ındaki bağlantı oldukça eskilere dayanır. Aristoteles Retorik adl ı yapıtında retoriğin etik çalışmaların bir dalı olduğunu yazmıştı. Reklam yöntemleri, kitle iletişimi, medya, İnternet vb. gibi alanlarda modern ikna yöntemleri ve uslamlama arasındaki ilişki Aristoteles"in yaşadığı zamanlardan daha karmaşık ve sorunlu duruma geldi. Kimileri tüm iknanın etik dışı olduğunu savundular. Bu düşünce okulu düşünsel desteğini Plato'da buldu. Diğerleri Aristoteles geleneğine dayanarak etik ve etik-dışı ikna arasında bir ayrım yaptılar. Bu dersin ilk bölümünde ikna etmeye dayalı uslamlamanın kuramsal yaklaşımları gözden geçirilecektir. Bu derste antik dönem düşünürlerinin (Plato, Aristoteles, Cicero gibi ) yanı sıra modern düşünürler (Weaver, Toulmin, Habermas gibi) de incelenecektir.
Bu dersin ikinci k ısmı, "İkna etme eylemi ne zaman ve hangi bağlamda etiktir?" ve "Bu çeşit söylemler nasıl kurgulanmalıdır?" sorularını yakından incelemektedir. Öğrenciler günlük yaşamda karşılaştıkları birtakım etik ve etik olmayan tartışmalar hakkında yazmaya ve dikkatlice düşünmeye; ve söz konusu örneklere belirli söylem modellerini uygulamaya teşvik edilecektir.
PHIL 585: Etik ve Karar verme (3-0)3
Etik ikilemler ve çat ışmalar günlük hayatta sıradan bireylerin olduğu kadar kamu ve özel sektör yöneticilerinin ve diğer meslek sahiplerinin karşılaştıkları sorunlardır. Önyargı ve duygu üzerine kurulu karar vermeden nasıl kaçınılır? Yetersiz bilgi ve risk altında nasıl ussal karar verilir? "Karar verme Kuramı" bireyler tarafından verilen kararlardaki modellerle ilgilidir. Gelinen son noktada bu kuram, sadece ekonomi, bilim felsefesi ve ussallık kuramlarıyla iç içe değil, aynı zamanda idari bilimler, siyaset felsefesi ve etikle de ilgilidir. Lise düzeyindeki matematiğin ötesinde bir matematik bilgisi gerektirmeyen bu ders, "Karar verme Kuramı"nın temel ilkelerine bir giriş niteliği taşır.
PHIL 589: Dönem Projesi (3-0)3
Her ö ğrenciden, şimdiye kadar elde ettiği kavramsal araçları kullanarak yürüteceği bir kişisel dönem projesi istenmektedir.
Seçmeli Dersler:
PHIL 586: Etik ve Bilgisayar Teknolojisi (3-0)3
Bu ders bilgisayar üretimi ve kullan ımı; iletişim ve bilgi teknolojisine dayalı bilgisayar ile ilgili merkezi etik konuları inceleyecektir. Ders, bilgisayar kullanımının özelliklerine ve Web aracılığı ile iletişime ilişkin belirli felsefi problemleri tanıtmakla başlayacaktır. Gizlilik, bilgiye ulaşım hakkı, mülkiyet hakları, hacking, mesleki etik ilkeler, güvenilirlik ve güvenlik gibi etik konular üzerine problem tart ışmaları dersin içeriğini oluşturacaktır.
PHIL 587: Söylem Etiği (3-0)3
Söylem eti ği kuramı yirminci yüzyıl felsefesinde önemli bir düşünsel harekettir. Apel ve Habermas gibi filozoflar söylem etiğini, normları inşa etmek için bir temel olarak görürler. Normlar gerçekte, söylemin eşit katılımcılarının ortak kabulleridir ve ayrıcalıklı özneler sorunu değildir. Bu ders etiğin söylem kuramını ve onun pratik uygulamalarını incelemektedir.
PHIL 588: Çevre Etiği (3-0)3
Çevre eti ği uygulamalı etik içinde, en az üç açıdan, tartışmalı olan bir alandır: Çevrenin karmaşıklığı, çevre konusunda çıkar çatışmaları ve insan merkezli etik gelenekler, kavramlar ve insanı kapsamayan çevreyi ihmal eden kuramlar. Bu yüzden, belirsizlik ve çıkar çatışması, etik ilkeleri olan talebi artırırken geleneksel etiğin temel varsayımlarının insanı kapsamayan çevreyi de içine alacak şekilde genişletilmesi zordur. Örneğin insanların belli hakları vardır, peki diğer hayvanların da bazı hakları var mıdır? Hatta bitkilerin bile hakları var mıdır? Sadece bireyler mi ahlaki düşüncenin öznesi olmayı hak eder, yoksa türler ve eko sistemler gibi gruplar da ahlaki düşüncenin kapsamında mıdır? Hak ettiğimiz atmosfer payı nedir? Bu ve benzeri sorular hem insanmerkezciler hem de çevremerkezciler tarafından ele alınmaktadır.
PHIL 590: Etik ve Bilinçlilik (3-0)3
Ça ğdaş etik ya ahlak dilini inceler ya da pragmatik etiğin göreli değerlerini, Kant etiğini ve faydacılığı tartışır. Bütün bu etik yaklaşımlar, insanoğlunun kendi yaşamını yönlendirmede özgür olduğunu ve hem savunduğu değerlerin hem de ortaya koyduğu eylemlerin sorumluğunu aldığını öngörür. Onlar insanın kendisini teşvik eden kuvvetlerin tamamen bilincinde olabileceğini, bu kuvvetlerin hangilerinin etik olarak diğerlerine göre önceliği olduğunu belirleyebileceğini ve bu bilinçlilik temelleri üzerinde eylemde bulunabileceğini varsayarlar. Bu durum etik alanında önemli bir boşluk yaratır. Etikçilerin bilinçaltının keşfine ve psikoterapinin tümüyle etik değerler sorunuyla ilgisi olmasına cevap vermedeki başarısızlığı, kültürümüzde insanın yapısı ile ilgili yalıtılmış iki ayrı söylemle birlikte yaşadığımız anlamına gelmektedir. Bu derste temel etik kavramlarını ve kategorilerini yeniden düşünmekle ve yeniden formüle etmekle, geleneksel etik ile bilinçaltı psikolojisi arasında bir köprü kurulmaya çalışılacaktır.
PHIL 591: Medya Etiği I: Kuramsal (3-0)3
Bir medya etiği grameri geli ştirme yönünde mevcut küresel girişimler.
Bu dersin ilk k ısmı medya etiğine dair dünya literatürünün kuramsal bir gözden geçirilişi olacaktır. Kitle iletişim araçları ve gazetecilikteki etik problemlerin yapısı incelenecektir. İletişim araçlari, yalan uydurma, çalıntı yapma, örtülü isnat, çıkar çatışması, bireysel gizlilik, toplum çıkarı vs. gibi konuların sorumluluğuyla ilgili etik normlar eleştirel bir şekilde değerlendirilecektir. "Araştırma Yöntemleri" (PHIL 581) dersinde geliştirilen üç kriter, yani genellik, zorunluluk ve normatif güç bu değerlendirmede kullanılacaktır.
Dersin ikinci k ısmı, bilgi teknolojisi, medya emperyalizmi ve "küresel diyalog" sorununun etik yönünü ele alacaktır.
Bu dersin son k ısmı, medyadaki ahlakî sorunların yukarıda sözü edilen alanlarıyla ilgili uluslar-üstü etik ilkeler geliştirme doğrultusundaki uluslararası çabaları (UNESCO, Avrupa Birliği) gözden geçirecektir. Bu etik ilkeleri değerlendirmede yukarıda sözü edilen üç ölçüt (genellik, zorunluluk, normatif güç) kullanılacaktır.
Bu ders, medya eti ği ile ilgili uygulamalı derslerin (PHIL 592-593) temelini oluşturmaktadır.
PHIL 592: Medya Etiği II: Uygulamalı (3-0)3 [ Önkoşul: PHIL 591 ]
Türkiye'de medya eti ği gramerinin durumu.
Bu ders PHIL 591 dersinin devam ıdır. Öğrencinin varolan bilgisine katkıda bulunmak amacıyla iki haftada bir verilecek seminerlerle öğrencinin medyadaki etik sorunları somut durumuyla ve uygulayıcılarının bakış açısından görmesi sağlanacaktır. Bu amaçla, hem medya ve üniversitelerden hem de medya ile ilgili diğer kurumlardan konuk konuşmacılar bu seminerlere davet edilecektir. Bu dersin hocası bu seminerleri organize etmek, yürütmek ve öğrencilerin etkin katılımını sağlamakla yükümlüdür. Öğrenciler tarafından yazılacak seminer raporları, her seminerden sonraki hafta sınıfta tartışılacak ve eleştirel gözle değerlendirilecektir, bu raporlar öğrencinin performansının değerlendirilmesine temel teşkil edecektir.
PHIL 593: Medya Eti ği III: Örnek Olay Araştırması (3-0)3 [Önko şul: PHIL 581]
Her ö ğrencinin medya etiği gramerine katk ı için kendi kişisel çabası.
Bu dersi alan her ö ğrenci, dönem başında medya etiği alanında bir örnek olay (PHIL 591'de ayrıntılı olarak geliştirilmiş) seçecektir. Örnek olaylar gerek ulusal gerekse uluslararası olaylar arasından seçilebilir ("Susurluk", "Watergate", "Zippergate", "Marmara Depremi" gibi). Öğrenciler, lehte ya da aleyhteki görüşleri oluşturup değerlendirmek için, haftalık olarak, bu olayların medyaya yansıtılmasındaki ahlaki sorunları işleyen yazılar sunacaklardır. Araştırma yöntemleri bilgisine dayanarak (PHIL 581), her öğrenci dersin sonunda, seçtiği özel durum için bir etik kodlar taksonomisi geliştirmeyi deneyecektir.
PHIL 594: Örgütsel Etik I: Kuramsal (3-0)3
Bir örgütsel etik grameri geli ştirmeye yönelik küresel girişimler.
Bu dersin ilk bölümünde, örgütsel eti ğin temelindeki kuramlar ve kavramlar gözden geçirilecektir. Etik sorunların doğası, çeşitli örgütsel kapsamlarda karşılaşılabilecek etik çatışkıların türleri araştırılacaktır. Bireysel ya da grup sorumlulukları, sahtekarlığın ve etik çürümenin engellenmesi, kamusal güven gibi ahlaki konularla ilgili etik kodlar eleştirel olarak değerlendirilecektir. Araştırma Yöntemleri dersinde (PHIL 581) geliştirilen üç ölçüt, genellik, zorunluluk ve normatif güç, bu değerlendirmede kullanılacaktır.
İkinci bölümde, kültürler arası ve uluslararası iş anlaşmalarında insan hakları, çevre sorunları, kirlilik, rüşvet, adam kayırma gibi farklı (ya da karşıt) etik standartlar ve koşulların dayatılmasıyla ortaya çıkan etik sorunlar incelenecektir.
Dersin son bölümünde ise, OECD k ılavuzları ve örgütlenme ve iş etiği için küresel standartlar geliştirme girişimleri eleştirel olarak değerlendirilecektir. Bu değerlendirmede, yukarıda söz edilen aynı ölçütler (genellik, zorunluluk, normatif güç) kullanılacaktır.
PHIL 595: Örgütsel Etik II: Uygulamalı (3-0)3 [ Önkoşul: PHIL 594 ]
Türkiye'de örgütsel etik gramerinin şu anki durumu.
Bu ders PHIL 594 dersinin devam ıdır. Öğrencinin varolan bilgisine katkıda bulunmak amacıyla iki haftalık seminerlerle öğrencinin iş dünyasındaki etik sorunları somut durumuyla ve uygulayıcılarının bakış açısından görmesi sağlanacaktır. Bu amaçla, hem kamu sektöründen hem de özel sektörden konuk konuşmacılar bu seminerlere davet edilecektir. Bu dersin hocası bu seminerleri örgütlemek, yürütmek ve öğrencilerin etkin katılımını sağlamakla yükümlüdür. Öğrenciler tarafından yazılacak seminer raporları, her seminerden sonraki hafta sınıfta tartışılacak ve eleştirel gözle değerlendirilecektir, bu raporlar öğrencinin performansının değerlendirilmesine temel olacaktır.
PHIL 596: Örgütsel Etik III: Örnek Olay Araştırması (3-0)3 [ Önkoşul: PHIL 581 ]
Her ö ğrencinin örgütsel etik gramerine katk ı için kendi kişisel çabası.
Bu dersi alan her ö ğrenci, dönem başında örgütsel etik alanında bir örnek olay (PHIL 594'de ayrıntılı olarak geliştirilmiş) seçecektir. Örnek olaylar gerek ulusal gerekse uluslararası olaylar ve girişimler arasından seçilebilir. Öğrenciler, lehte ya da aleyhteki görüşleri yeniden kurup değerlendirmek için, haftalık olarak, bu olayların ortaya çıkardığı ahlaki sorunları işleyen yazılar sunacaklardır. Araştırma Yöntemleri bilgisine dayanarak (PHIL 581), her öğrenci dersin sonunda, seçtiği özel durum için bir etik kodlar taksonomisi geliştirmeyi deneyecektir.
PHIL 597: İş Etiği (3-0)3
İş Etiği dersi geleceğin yöneticileri olarak öğrencilere etik bilinci vermek, ve davranışlarını daha iyi şekillendirmelerine ve çeşitlendirmelerine olanak sağlayacak bir temel kurmayı amaçlar. Ders, yöneticilerin günlük çalışma hayatında karşılaşabilecekleri etik sorunları, ortaya çıkış nedenlerini ve daha etkin bir şekilde nasıl ele alınması gerektiği konusunu işler. Kurumsal sorumluluk kavramının anlamını firmaların etik olmayan faaliyetlerinden örnekler vererek inceler. Öğrencilere eleştirel ve ahlaki bir bakış açısı verirken, iş ile ilgili kararlarında kullanabilecekleri analitik becerileri kazandırarak etik karar vermeyi öğretmeyi amaçlar.
Tezli ve Tezsiz Programlar Aras ında Geçişler ve Özel Öğrenciler
" Orta Doğu Teknik Üniversitesi İkinci Öğretim Tezsiz Yüksek Lisans Programları Yönergesi " bu program için de geçerlidir. Geçiş ya da özel öğrencilik hakkında karar verme yetkisi Program Koordinatöründedir.
Öğretim Üyeleri
Bu programdaki eğitim ve araştırma görevlerine katkıda bulunacak bölüm üyelerinin listesi aşağıdadır:
Semra Aşçıgil, Ph.D.
Samet Bağçe, Ph.D.
John Bolender, Ph.D.
Yasin Ceylan, Ph.D.
Akın Ergüden, Ph.D.
David Grünberg, Ph.D.
Ahmet İnam, Ph.D.
Tahir Kocayiğit, M.A.
Erdinç Sayan, Ph.D.
Ayhan Sol, Ph.D.
Halil Turan, Ph.D.
